رسانه‌ها به عنوان پل ارتباطی میان انسان‌ها و جهان پیرامونش، نقش بی‌بدیل در شکل‌دهی به نگرش‌ها، باورها و رفتارهای افراد ایفا می‌کنند. در عصر دیجیتال و با گسترش فن‌آوری‌های اطلاعاتی، این نقش بیش از پیش پررنگ شده است. رسانه‌ها نه تنها وسیله‌یی برای اطلاع‌رسانی و سرگرمی هستند، بلکه به عنوان ابزارهایی برای ارتباطات اجتماعی، آموزش و حتی شکل‌دهی به هویت فردی و جمعی عمل می‌کنند. در این یادداشت سعی کردم به بررسی تأثیر رسانه‌ها بر زندگی انسان‌ها در جهان امروز و چگونگی پیوند آنها با ابعاد مختلف انسانِ امروزی بپردازم.
یکم؛ رسانه‌ها و اطلاع‌رسانی
یکی از مهم‌ترین وظایف رسانه‌ها، اطلاع‌رسانی است. اخبار و اطلاعات از طریق رسانه‌های مختلف، از تلویزیون و رادیو گرفته تا روزنامه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، به سرعت در دست‌رس عموم قرار می‌گیرند. این امر باعث شده است که انسان‌ها به‌طور مداوم در جریان وقایع و رویدادهای مهم جهان قرار بگیرند. این اطلاعات به افراد کمک می‌کند تا در مورد مسایل مختلف، تصمیم‌گیری‌های آگاهانه‌تری بگیرد، از جمله تصمیم‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی. اما با این حال، سرعت و گسترده‌گی انتقال اطلاعات از طریق رسانه‌ها می‌تواند به انتشار اخبار نادرست یا گمراه‌کننده نیز منجر شود. پدیده‌یی که به عنوان “اخبار جعلی” شناخته می‌شود، می‌تواند تأثیرات منفی بر جامعه داشته باشند و منجر به سردرگمی و نگرانی عمومی شود. به همین دلیل، نیاز به سواد رسانه‌یی و توانایی تشخیص منابع معتبر از منابع نامعتبر بیش از پیش احساس می‌شود.
دوم؛ رسانه‌ها و ارتباطات اجتماعی
رسانه‌ها به ویژه رسانه‌های اجتماعی، نقش بسزایی در تسهیل ارتباطات اجتماعی ایفا می‌کنند. شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک، توییتر، اینستاگرام و واتساپ امکان ارتباط مستمر و فوری با دوستان، خانواده و همکاران را فراهم می‌کنند. این ابزارها به افراد اجازه می‌دهند تا احساسات، افکار و تجربیات خود را با دیگران به اشتراک بگذارند و به نوعی جامعه‌یی مجازی بسازند.
این نوع ارتباطات، به ویژه از آغاز دوران همه‌گیری کووید-۱۹، اهمیت بیشتری پیدا کرده است. وقتی که بسیاری از افراد مجبور به ماندن در خانه و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی شدند، رسانه‌های اجتماعی نقش حیاتی در حفظ ارتباطات انسانی و کاهش حس تنهایی ایفا کردند. با این حال، نباید از تأثیرات منفی احتمالی این رسانه‌ها بر سلامت روان افراد نیز غافل شد. افزایش استفاده از رسانه‌های اجتماعی می‌تواند به احساس اضطراب، افسردگی و کاهش رضایت از زندگی منجر شود.
سوم؛ رسانه‌ها و فرهنگ
رسانه‌ها نقش مهمی در شکل‌دهی و ترویج فرهنگ دارند. از طریق پخش و نشر فیلم‌ها، سریال‌ها، موسیقی و دیگر انواع محتوای فرهنگی، رسانه‌ها می‌توانند ارزش‌ها، هنجارها و باورهای یک جامعه را بازتاب دهند و حتی تغییر دهند. فرهنگ‌های مختلف از طریق رسانه‌ها با یکدیگر تعامل می‌کنند و این تبادل فرهنگی می‌تواند به افزایش تنوع فرهنگی و درک متقابل بین فرهنگ‌ها کمک کند.
اما نباید فراموش کرد که گاهی اوقات همین رسانه‌ها می‌توانند با انتشار کلیشه‌های نادرست یا تصاویر نامناسب از فرهنگ‌های خاص منجر به تعمیق تفاوت‌ها و ایجاد تبعیض و بی‌عدالتی شود. به همین دلیل، مسوولیت رسانه‌ها در ارایه محتوای فرهنگی دقیق و متعادل بسیار مهم است.
چهارم؛ رسانه‌ها و آموزش
رسانه‌ها ابزار قدرتمندی برای آموزش و یادگیری هستند. از طریق برنامه‌های آموزشی تلویزیونی، پادکست‌های پلتفرم‌ها، ویدئوهای آنلاین و دوره‌های آموزشی مجازی، افراد می‌توانند به دانش و اطلاعات جدید دست یابند و مهارت‌های خود را بهبود بخشند. رسانه‌ها به ویژه در دست‌رسی به آموزش برای افرادی که به منابع آموزشی نوین دست‌رسی ندارند، نقش کلیدی ایفا می‌کنند.
این نقش رسانه‌ها، هم‌چنان در دوران کووید-۱۹، اهمیتش در حوزه آموزش بیشتر نمایان شد. با تعطیلی مکتب‌ها و دانش‌گاه‌ها، بسیاری از مؤسسات آموزشی به آموزش آنلاین و استفاده از رسانه‌های دیجیتال روی آوردند. این تغییرات نشان داد که رسانه‌ها می‌توانند به عنوان یک مکمل و حتی جایگزین مؤثر برای روش‌های سنتی آموزش عمل کنند.
پنجم؛ رسانه‌ها و سیاست
به جرات می‌توان گفت، رسانه‌ها نقش مهمی در شکل‌دهی به دیدگاه‌های سیاسی و مشارکت عمومی در فرآیندهای دموکراتیک دارند. از طریق پوشش خبری، تحلیل‌های سیاسی، مصاحبه‌ها و مناظره‌ها، رسانه‌ها به اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی در مورد مسایل سیاسی کمک می‌کنند. علاوه بر این، رسانه‌های اجتماعی به شهروندان این امکان را می‌دهند که به طور مستقیم با سیاست‌مداران و نهادهای حکومتی ارتباط برقرار کنند و نظرات و درخواست‌های خود را بیان کنند. البته این امکان در حکومت‌های دموکراتیک بیشتر به چشم می‌خورد.
با این حال، رسانه‌ها می‌توانند به عنوان ابزاری برای انتشار تبلیغات سیاسی و تاثیرگذاری بر افکار عمومی نیز مورد استفاده قرار گیرند. این مسئله می‌تواند به قطبی شدن جامعه و ایجاد اختلافات عمیق‌تر بین گروه‌های مختلف منجر شود. بنابراین، اهمیت وجود رسانه‌های مستقل و آزاد که به طور بی‌طرفانه و دقیق به پوشش اخبار و مسایل سیاسی بپردازند، بسیار حیاتی است. در عصر کنونی، رسانه‌ها به رسالت اصلی خویش، که همانا حفظ بی‌طرفی است، کم‌تر پابنداند و این ناشی از تأثیر رسانه‌ها از مرجع قدرت حاکمه است.
و ششم؛ رسانه‌ها و اقتصاد
رسانه‌ها نقش بسزایی در اقتصاد ایفا می‌کنند. از تبلیغات تلویزیونی و اینترنتی گرفته تا فروش محصولات و خدمات آنلاین، رسانه‌ها به عنوان یک ابزار مهم برای تجارت و بازاریابی عمل می‌کنند. کسبه‌کارها از طریق رسانه‌ها می‌توانند به مشتریان خود دست‌رسی پیدا کنند و محصولات و خدمات خود را معرفی کنند. همچنین، رسانه‌ها با ارایه اطلاعات اقتصادی و مالی، به افراد و کسب‌وکارها کمک می‌کنند تا تصمیمات مالی بهتری بگیرند.
علاوه بر این، رسانه‌ها می‌توانند به ایجاد فرصت‌های شغلی و تقویت صنایع مرتبط با خود کمک کنند. از تولید محتوا و روزنامه‌نگاری گرفته تا تکنولوژی‌های مرتبط با رسانه، این صنعت می‌تواند به رشد اقتصادی و اشتغال‌زایی کمک کند.
به‌طور کلی، رسانه‌ها به عنوان یکی از ابزارهای اصلی ارتباطی در جهان امروز، نقش‌های متعدد و مهمی در زندگی انسان‌ها ایفا می‌کنند. آنها نه تنها وسیله‌یی برای اطلاع‌رسانی و ارتباطات اجتماعی هستند، بلکه به عنوان ابزاری برای آموزش، ترویج فرهنگ، شکل‌دهی به دیدگاه‌های سیاسی و حتی اقتصاد عمل می‌کنند. با این حال، تأثیرات مثبت و منفی رسانه‌ها باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد تا بتوان از فرصت‌های آنها به بهترین نحو استفاده کرد و از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کرد. و در پایان باید گفت، رسانه‌ها به عنوان یک پل ارتباطی اساسی، پیوند انسان‌ها با جهان امروز را تسهیل می‌کنند. آنها نقشی کلیدی در اطلاع‌رسانی، آموزش، ارتباطات اجتماعی، فرهنگ‌سازی و حتی اقتصاد ایفا می‌کنند. با این حال، مهم است که به تأثیرات مثبت و منفی آنها آگاه باشیم و با توسعه سواد رسانه‌یی، توانایی استفاده بهینه از این ابزارها را افزایش دهیم. به این ترتیب، می‌توانیم از رسانه‌ها به عنوان ابزاری برای بهبود کیفیت زندگی و ایجاد جامعه‌یی آگاه‌تر و همدل‌تر بهره ببریم.
نویسنده: محمد جهان‌گیر