سوم ماه مِی مصادف به روز جهانی آزادی مطبوعات است. هدف از برگزاری این روز، تاکید بر اهمیت آزادی مطبوعات، حفاظت از رسانه‌ها و حقوق خبرنگاران و هم‌چنین برجسته‌سازی مسایل مربوط به آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات می‌باشد؛ ام‌سال اما درحالی از این روز تجلیل می‌کنیم که وضعیت آزادی مطبوعات در بسیاری از کشورها ناامیدکننده و پُرچالش می‌باشد
به اساس آخرین گزارش‌ها از بررسی وضعیت رسانه‌ها در جهان، شماری از کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا “خطرناک‌ترین” منطقه برای فعالیت روزنامه‌نگاران ارزیابی شده است. در این بین، افغانستان، ایران، سوریه، مصر، یمن، عراق، عربستان سعودی و فلطسین از جمله کشورهای اند که وضعیت رسانه‌ها و کارمندان رسانه‌یی بد و ناامیدکننده توصیف شده‌است
اعمال محدودیت و سانسور گسترده بر مطبوعات در زمینه اطلاعاع رسانی، تهدید روزنامه‌نگاران، بازداشت‌های خودسرانه، محاکمه‌های ناعادلانه و محدودیت‌های قانونی برای انتشار برخی اطلاعات و اخبار از جمله موانع‌های هستند که باعث کاهش آزادی مطبوعات در سال‌های اخیر در سراسر جهان گردیده است
وضعیت آزادی مطبوعات در افغانستان
مرکز خبرنگاران افغانستان به مناسبت روزجهانی مطبوعات در تازه‌ترین گزارش خود نسبت به تشدید محدودیت‌ها بر رسانه و خبرنگاران آزاد و ادامه‌ی بازداشت گسترده روزنامه‌نگاران در این کشور شدیدا ابراز نگرانی کرده و گفته است رسانه‌ها و خبرنگاران در کشور به لحاظ سطح آزادی و برخورداری از حقوق بنیادی و قانونی‌شان با محدودیت‌های بسیار بیش‌تری نسبت به سال‌های گذشته مواجه اند و حقوق‌شان به شکل گسترده‌تری نقض شده است
در این گزارش آمده است، مبنای اکثریت این محدودیت‌ها و نقض گسترده حقوق خبرنگاران و رسانه‌ها، دست‌کم ۱۷ دستورالعمل رسانه‌یی حکومت حاکم می‌باشد که بر خلاف قانون رسانه‌ها از آغاز بازگشت دوباره شان به قدرت در ماه اسد ۱۴۰۰، تا اکنون صادر شده است
به اساس گزارش، دستورالعمل‌ها صادر شده طیف وسیعی از امور مرتبط با رسانه‌ها را در برمی‌گیرد که شامل ممنوع شدن کار زنان در رادیو تلویزیون ملی، ممنوع شدن پوشش خبری تظاهرات و اعتراض‌های مدنی، وضع محدودیت بر چگونگی تهیه و نشر خبر و گزارش و تولید محتوا، الزام به نام بردن از طالبان به عنوان حکومت افغانستان، ممنوع شدن نشر موسیقی، الزام زنان خبرنگار به پوشاندن صورت و منع حضور زنان در نمایش‌نامه‌ها و برنامه‌های سرگرمی رسانه‌یی، تفکیک جای‌گاه حضور زنان و مردان در رسانه‌ها و ممنوعیت مصاحبه زنان با مردان و یا مردان با زنان می‌شود
خودداری رسانه‌ها از مصاحبه با مخالفان و منتقدان حکومت حاکم، ممنوع شدن پخش برنامه‌های رادیو و تلویزیون‌های خارجی از طریق رسانه‌های داخلی، ممنوع شدن نشر اعلان‌های تجارتی با محتوای سیاسی، امنیتی و اجتماعی بدون هماهنگی مقام‌های مسوول طالبان، ممنوع بودن نقد مقام‌های طالبان، ممنوع بودن هم‌کاری با رسانه‌های “تبعیدی” و فشار بر رسانه‌ها در خودداری از استفاده از “اصطلاحات بیگانه” از دیگر دستورالعمل‌های محدودکننده صادر شده است که در گزارش به آن ذکر شده است
این مرکز هم‌چنین در گزارشش خاطر نشان کرده است که اداره استخبارت و وزارت امر به معروف و نهی از منکر از جمله نهادهای اند که بیش‌ترین مداخله در کار رسانه‌ها را داشته است و اظهار نموده که این نهاد ها از خبرنگاران متهم به رعایت نکردن دستورالعمل‌های رسانه‌ای، بازجویی می‌کند و حکم بازداشت آنان را می‌دهد. درچنین وضعیتی، نقش کمیسیون رسیدگی به شکایات و تخلف‌های رسانه‌یی که بر مبنای قانون رسانه‌های همگانی ایجاد شده است، به حاشیه رفته است و حتی این کمیسیون در موارد زیادی به ابزاری برای پیشبرد روند سیاست سرکوب رسانه‌ها تبدیل شده است و احکامی در زمینه تعلیق و بستن رسانه صادر کرده است
این مرکز می‌گوید، در جریان ۱۲ ماه گذشته (ماه می ۲۰۲۳ تا می ۲۰۲۴)، دست کم ۱۳۶ رویداد نقض آزادی رسانه‌ها و خبرنگاران در کشور را ثبت کرده است که شامل ۷۲ مورد تهدید و ۶۴ رویداد بازداشت خبرنگاران است. شمار رویدادها در این مدت در مقایسه با ۲۱۳ رویداد ثبت شده در یک سال قبل از آن، ( می ۲۰۲۲- می ۲۰۲۳)، ۷۷ مورد کمتراست که به لحاظ کاهش آمار، دلگرم کننده است
در گزارش هم‌چنین آمده است، در یک سال گذشته هیچ رویداد و یا حمله هدفمندی که منجر به آسیب فیزیکی و یا جانی خبرنگاران شود، به ثبت نرسید که از این نظر نیز یک تحول مثبت و امیدوار کننده رخ داده است؛ در حالی‌که در سال قبل از آن یک خبر جان باخت و دست‌کم 21 تن دیگر در حمله‌های گوناگون زخم برداشتند
در عین زمان، مرکز خبرنگاران افغانستان از مقام‌های حاکم خواسته تا با احترام به آزادی رسانه‌ها، اجازه بدهند رسانه‌ها و خبرنگاران بر مبنای قانون رسانه‌های همه‌گانی و قانون دسترسی به اطلاعات، از حقوق خود برخوردار شوند